Far from home
Stroke-Ornamented Ware and grog temper in the Polish Lowlands
DOI:
https://doi.org/10.35686/AR.2024.242Keywords:
Late Band Pottery culture, Stroke-Ornamented Ware culture, Stichbandkeramik, grog temper, pottery technologyAbstract
After the disappearance of the Linear Pottery culture (LBK) in the area now known as the Polish Lowlands, we observe a heterogeneous cultural situation. The Late Band Pottery culture (LBPC) and the Stroke-Ornamented Ware culture (SBK) are distinguished here. Generally, none of these communities used grog (ground potsherds, ‘chamotte’) as the main type of clay temper. However, there are exceptions to these production rules. In this article, the presented pottery materials from sites in the Polish Lowlands allow us to conclude that grog temper was important for some of these communities. An attempt to interpret the addition of fragments of other vessels to the pottery clay does not point to the technical advantages of the chamotte itself, but rather to its symbolic meaning – the use of fragments of burned vessels to produce new forms. A great deal of ethnographic data justifies this approach, which is sometimes used in archaeological interpretations. The proposed hypothesis allows us to consider an alternative concept of the origin of some post-LBK communities in the Polish Lowlands.
Downloads
References
Beckerman, S. M. 2015: Corded Ware Coastal Communities: Using ceramic analysis to reconstruct third millennium BC societies in the Netherlands. Leiden: Sidestone Press.
Bednarczyk, J. – Kośko, A. – Krauze, E. 1979: Z problematyki rozwoju kultur wstęgowych w rynnie Jeziora Pakoskiego. Ze studiów nad rozwojem kultur wstęgowych na Kujawach. Pomorania Antiqua 8, 9–42.
Borowski, M. – Furmanek, M. – Czarniak, K. – Gunia, P. 2015: Steatite-tempered pottery of the Stroke Ornamented Ware culture from Silesia (SW Poland): a Neolithic innovation in ceramic technology. Journal of Archaeological Science 57, 207–222. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2015.01.021
Bradley, R. 2002: The past in prehistoric societies. London: Routledge.
Bradley, R. – Williams, H. (eds.) 1998: The Past in the Past: the Re-use of Ancient Monuments. World Archaeology 30(1). London: Routledge. DOI: https://doi.org/10.1080/00438243.1998.9980399
Bronk Ramsey, C. 2009: Bayesian analysis of radiocarbon dates. Radiocarbon 51, 337–360. DOI: https://doi.org/10.1017/S0033822200033865
Chapman, J. 2000: Fragmentation in archaeology: people, places and broken objects in the prehistory of South Eastern Europe. London: Routledge.
Chapman, J. 2022: The fragmentation of place: towards an integrated theory of fragmentation. In: M. Grygiel – P. Obst (eds.), Walking among ancient trees. Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, 635–648.
Ciesielski, M. – Gorczyca, K. 2013: Osada ludności późnej fazy kultury ceramiki wstęgowej kłutej z elementami kultury lendzielskiej w Międzyrzeczu, stan. 11, woj. lubuskie. Archeologia Środkowego Nadodrza 10, 9–27.
Cuomo di Caprio, N. – Vaughn, S. J. 1993: An experimental study in distinguishing grog (chamotte) from argillaceous inclusions in ceramic thin sections. Archeomaterials 7, 21–40.
Czarniak, L. 2012: Młodsze kultury cyklu naddunajskiego w Polsce południowo-zachodniej. Szczecin – Wrocław: Wydawnictwo Mediatour.
Czerniak, L. 1978: Konary, woj. Bydgoszcz, stan. 20. Obozowisko ludności kultury lendzielskiej Ze studiów nad rozwojem kultur wstęgowych na Kujawach. Sprawozdania Archeologiczne 30, 33–55.
Czerniak, L. 1980: Rozwój społeczeństw kultury późnej ceramiki wstęgowej na Kujawach. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Czerniak, L. 1989: Teoretyczne problemy archeologicznej systematyki kulturowej. Przykład badań nad zróżnicowaniem cech technologicznych ceramiki kultur z kręgu naddunajskich. In: A. Cofta-Broniewska (ed.), Kujawskie przyczynki do badań nad neolitem Europy. Inowrocław: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 33–76.
Czerniak, L. 1992: Węgierce, gm. Pakość, stan.12. Osiedle z fazy Ia kultury późnej ceramiki wstęgowej na Kujawach. Sprawozdania Archeologiczne 44, 31–47.
Czerniak, L.1994a: Differenzierung der postlineare Kulturen aufgrund der Forschung über Technologie der Keramik. In: P. Koštuřík (ed.), Internationales Symposium über die Lengyel-Kultur 1888–1988. Brno – Łódź: Masarykova univerzita v Brně, 15–17.
Czerniak, L. 1994b: Wczesny i środkowy okres neolitu na Kujawach 5400–3650 p. n. e. Poznań: PSO.
Czerniak, L. 2012: After the LBK. Communities of the 5th millennium BC in north-central Europe. In: R. Gleser – V. Becker (eds.), Mitteleuropa im 5. Jahrtausend vor Christus. Beiträge zur Internationalen Konferenz in Münster 2010. Berlin: LIT Verlag, 151–174.
Czerniak, L. 2017: Zanim powstała kultura brzesko-kujawska. Przykład stanowisk 2, 3, 6 i 7 w Ludwinowie, gm. Włocławek. In: A. Marciniak-Kajzer – A. Andrzejewski – A. Golański – S. Rzepecki – M. Wąs (eds.), Nie tylko krzemień. Not only flints. Studia ofiarowane prof. Lucynie Domańskiej w 45-lecie pracy naukowo-dydaktycznej i w 70 rocznicę urodzin. Łódź: Uniwersytet Łódzki (UŁ), 199–236.
Czerniak, L. 2019: Ślady osadnictwa kultur postlinearnych – Traces of post-LBK occupation. In: J. Pyzel (ed.), Ludwinowo, stanowisko 7. Osada neolityczna na Kujawach – Ludwinowo, site 7. Neolithic settlement in Kuyavia. Pękowice – Gdańsk: Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna PROFIL-ARCHEO – Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 147–173. DOI: https://doi.org/10.33547/ODA-SAH.08.Lud.03
Czerniak, L. – Kośko, A. 1980: Zagadnienie efektywności poznawczej analizy chronologicznej ceramiki na podstawie cech technologicznych. Z problematyki badań nad „datowaniem technologicznym" ceramiki kultur neolitycznych w strefie Kujaw. Archeologia Polski 25, 247–280.
Czerniak, L. – Marciniak, A. – Bronk Ramsey, C. – Dunbar, E. – Goslar, T. – Barclay, A. – Bayliss, A. – Whittle, A. 2016: House time: Neolithic settlement development at Racot during the 5th millennium CAL B.C. in the Polish lowlands. Journal of Field Archaeology 41, 618–640. DOI: https://doi.org/10.1080/00934690.2016.1215723
Czerniak, L. – Matuszewska, A. – Dziewanowski, M. – Jakubczak, M. – Marciniak, A. – Michalak, K. I. – Połczyński, Ł. – Pospieszny, Ł. – Pyżewicz, K.– Ryndziewicz, R. 2021: Neolityczny rondel w Nowym Objezierzu i jego kontekst osadniczy: wstępne wyniki badań w latach 2017–2020. Materiały Zachodniopomorskie 17, 69–124.
Czerniak, L. – Matuszewska, A. – Dziewanowski, M. – Pospieszny, Ł. – Jakubczak, M. – Szubsk, M. 2020: The Neolithic roundel and its social context on the furthest reaches of the Danubian World. In: A. Gebauer – L.B. Sørensen – A. Teather – A.C. Valera (eds.), Monumentalising life in Neolithic. Narratives of continuity and change. Oxford – Philadelphia: Oxbow Books, 263–272. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv13pk66m.27
Czerniak, L. – Matuszewska, A. – Pospieszny, Ł.– Ryndziewicz, R. 2019: Badania neolitycznego rondela w Nowym Objezierzu w 2018 roku. Zachodniopomorskie Wiadomości Konserwatorskie 8, 145–154.
Czerniak, L. – Pyzel, J. 2019: The Brześć Kujawski culture. The north-easternmost Early Chalcolithic communities in Europe. In: R. Gleser – D. Hofmann (eds.), Contact, boundaries and innovation in the fifth millennium. Leiden: Sidestone Press, 59–90.
Dzierżanowska, A. 2011: Południowe wzorce kulturowe w społecznościach grupy brzesko-kujawskiej kultury lendzielskiej. In: M. Rybicka (ed.), Obraz struktury społecznej w świetle źródeł archeologicznych w pradziejach i średniowieczu. Rzeszów: MITEL, 61–66.
Dziewanowski, M. 2016: Obiekty kultur postlinearnych z wpływami kultury Rössen na Wzniesieniach Szczecińskich w świetle odkryć z lat 1995–2014. In: L. Czerniak (ed.), Gdańskie Studia Archeologiczne 5. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 9–39.
Edmonds, M. 1999: Ancestral geographies of the Neolithic. Landscapes, monuments and memory. London: Routledge.
Feathers, J. K. 2003: Comments I: Accounting for Ceramic Change. Archaeometry 45, 163–169. DOI: https://doi.org/10.1111/1475-4754.00102_1
Felczak, O. 2020: Osadnictwo kultur naddunajskich nad dolną Wierzycą i Janką. In: O. Felczak (ed.), Wczesny i środkowy neolit na Pojezierzu Starogardzkim w świetle badań nad dolną Wierzycą i Janką. Fontes Commentationesque ad Res Gestas Gedani et Pomeraniae 8. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 25–94.
Grabowska, B. – Zastawny, A. 2011: Osada kultury malickiej na st. 5 w Modlnicy, pow. krakowski. In: J. Kruk – A. Zastawny (eds.), Modlnica st. 5. Od środkowego neolitu po wczesną epokę brązu. Via Archaeologica. Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 21–93.
Grabowska, B. – Zastawny, A. 2014: Osada kultury malickiej na st. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In: A. Zastawny (ed.), Targowisko stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia. Via Archaeologica. Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 249–410.
Grygiel, R. 1986: The household cluster as a fundamental social unit of the Lengyel Culture in the Polish Lowlands. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 31, 43–334.
Grygiel, R. 2004: Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek: 1. Wczesny neolit – kultura ceramiki wstęgowej rytej. Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego – Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne.
Grygiel, R. 2008: Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek: 2. Środkowy neolit grupa Brzesko-Kujawska kultury lendzielskiej. Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego – Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne.
Hegmon, M. 2000: Advances in Ceramic Ethnoarchaeology. Journal of Archaeological Method and Theory 7, 129–137. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1026502419007
Holmqvist, E. 2021: Why not let them rest in pieces? Grog-temper, its provenance and social meanings of recycled ceramics in the Baltic Sea region (2900–2300 BCE). Archaeometry 64, 8–25. DOI: https://doi.org/10.1111/arcm.12727
Jankowska, D. – Bigos, M. – Rozbiegalski, P. 2014: Materiały kultury ceramiki wstęgowej kłutej na stanowisku Święty Wojciech 7, gm. Międzyczecz. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 15, 55–69.
Kaczanowska, M. 1996: Ceramika kultury malickiej z Krakowa Nowej Huty. In: J. K. Kozłowski (ed.), Kultura malicka. Drugi etap adaptacji naddunajskich wzorców kulturowych w neolicie północnej części środkowej Europy. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 5–27.
Kaczanowska, M. – Kozłowski, J. K. 2006: Grupa samborzecko-opatowska. In: M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich. Kraków: Muzeum Archeologiczne, 23–36.
Kadrow, S. 1990: Obiekt kultury malickiej na stanowsku nr 20 w Rzeszowie. Sprawozdania Archeologiczne 42, 95–103.
Kadrow, S. 2015: Malice сulture dwelling сlusters in South-Eastern Poland. In: A. Diachenko – F. Menotti – S. Ryzhov – K. Bunyatyan – S. Kadrow (eds.), The Cucuteni–Trypillia Cultural Complex and its Neighbours. Essays in Memory of Volodymyr Kruts. Lviv: Vidavnictvo Astrolâbìâ, 299–308.
Kadrow, S. 2023: Radiocarbon Chronology of the post-LBK Malice Culture in Lesser Poland. Sprawozdania Archeologiczne 75(2), 51–64. DOI: https://doi.org/10.23858/SA/75.2023.2.3481
Kadrow, S.– Rauba-Bukowska, A. 2016: Ceramics Technology and Transfer of Ideas in the West Carpathian Region in Neolithic. In: S. Terna – B. Govedarica (eds.), Interactions, changes and meanings. Essays in honour of Igor Manzura on the occasion of his 60th birthday. Kishinev: Stratum, 65–72.
Kadrow, S. – Rauba-Bukowska, A. 2017: The selection of ceramic raw material: convenience or a technological idea? A case study of the Danubian cultures north of the Carpathians. Archeologické rozhledy 69, 261–280. DOI: https://doi.org/10.35686/AR.2017.16
Kadrow, S. – Zakościelna, A. 2000: An Outline of the Evolution of Danubian Cultures in Małopolska and Western Ukraine. Baltic-Pontic Studies 9, 187–255.
Kamieńska, J. 1959: Osada kultury nadcisańskiej w Malicach pow. Sandomierz. Materiały Archeologiczne 1, 45–62.
Kaniewska, D. – Sobucki, A. 2006: Wielokulturowa osada w Międzyrzeczu, stan. 108. In: S. Groblica – A. Jaszewska (eds.), Współczesnymi drogami w przeszłość: IV polsko-niemieckie spotkania archeologiczne 2. Dychów 15–18 listopada 2005. Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 3:2. Zielona Góra: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział Lubuski, 137–179.
Kirkowski, R. – Kukawka, S. 1990: Boguszewo, gmina Gruta, województwo toruńskie, stanowisko 43b, obiekty 11 i 23. In: D. Jankowska (ed.), Z badań nad chronologią absolutną stanowisk neolitycznych z ziemi chełmińskiej. Toruń: WOOŚK – UMK, 26–31.
Kirkowski, R. – Sosnowski, W. 1994: Kultura późnej ceramiki wstęgowej na ziemi chełmińskiej. In: L. Czerniak (ed.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej. Grudziądz: Muzeum – IAiE UMK, 115–134.
Kulczycka-Leciejewiczowa, A. 2006: Kultura ceramiki wstęgowej kłutej w południowej Polsce. In: M. Kaczanowska (ed.), Dziedzictwo cywilizacji naddunajskich: Małopolska na przełomie epoki kamienia i miedzi. Kraków: Muzeum Archeologiczne, 9–21.
Kurzyk, K. – Kwapiński, A. – Ruta, A. 2019: Osada kultury późnej ceramiki wstęgowej ze stanowiska 22 w Rakowcu, gm. Kwidzyn, woj. pomorskie. Pomorania Antiqua 28, 183–195.
Larsson, M. A. 2009: Breaking and Making Bodies and Pots: Material and Ritual Practices in Sweden in the Third Millennium BC. Uppsala: Uppsala Universitet.
Michalak-Ścibor, J. 1994: Nowe źródła do znajomości klasycznej fazy kultury malickiej z Wyżyny Sandomierskiej (stanowisko 2 w Ćmielowie). Sprawozdania Archeologiczne 46, 31–81.
Novák, R. – Šída P. – Kubálek, P. – Nývltová Fišáková, M. 2017: Sídliště a pohřeb kultury s vypíchanou keramikou v Dětenicích, okr. Jičín. Archeologie ve středních Čechách 21, 529–554.
Ots, M. J. 2008: Aportes del Análisis Petrográfico de Cortes Delgados para la Caracterización y Clasificación del Estilo Cerámico Viluco Inka. Boletín del Laboratorio de Petrología y Conservación Cerámica 1(2), 12–21.
Pavúk, J. 1996: Poznámky ke vztahu malickej a lengyelskej kultúry. In: K. Kozłowski (ed.), Kultura malicka. Drugi etap adaptacji naddunajskich wzorców kulturowych w neolicie północnej części środkowej Europy. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 119–136.
Pawlak, E. – Pawlak, P. – Kabaciński, J. – Sobkowiak-Tabaka, I. – Czerniak, L. – Prinke, D. – Silska, P. – Machajewski, H. – Rewekant, A. – Sikorski, A. 2008: Kijewo, stanowisko 4, pow. średzki. Materiały do badań nad osadnictwem pradziejowym i wczesnośredniowiecznym. Fontes Archaeologici Posnanienses 44, 185–342.
Pikirayi, I. – Lindahl, A. 2013: Ceramics, ethnohistory, and ethnography: Locating meaning in Southern African Iron Age ceramic assemblages. The African Archaeology Review 30, 455–473. DOI: https://doi.org/10.1007/s10437-013-9145-0
Pyzel, J. 2018: Kultury pamięci, kultury zapomnienia. Osady pierwszych rolników w percepcji młodszych ugrupowań naddunajskich. Studium wybranych przypadków. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Pyzel, J. 2019: Cultures of remembrance, cultures of forgetting. The past in the post-LBK societies in Rhineland and Kuyavia. Germania 97, 1–40.
Reimer, P. J. – Austin, W. E. N. – Bard, E. – Bayliss, A. – Blackwell, P. J. et al. 2020: The IntCal20 Northern Hemisphere Radiocarbon Age Calibration Curve (0–55 cal kBP). Radiocarbon 62, 725–757. DOI: https://doi.org/10.1017/RDC.2020.41
Rauba-Bukowska, A. 2020: Analiza mineralogiczno-petrograficzna materiałów ceramicznych ze stanowisk neolitycznych w Brodach Pomorskich stan. 20, Rożentalu stan. 1, Pelplinie-Maciejewie stan. 20, Kościelnej Jani stan. 13, Barłożnie stan. 12. In: O. Felczak (ed.), Wczesny i środkowy neolit na Pojezierzu Starogardzkim w świetle badań nad dolną Wierzycą i Janką. Fontes Commentationesque ad Res Gestas Gedani et Pomeraniae 8. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 211–225.
Řídký, J. – Končelová, M. – Šumberová, R. – Limburský, P. – Květina, P. 2017: How Were Neolithic Ditches Filled In? Deposition Study of Two Enclosures from Bohemia. European Journal of Archaeology 17, 579–601. DOI: https://doi.org/10.1179/1461957114Y.0000000063
Santacreu, D. A. 2014: Materiality, Techniques and Society in Pottery Production. The Technological Study of Archaeological Ceramics through Paste Analysis. Balearic Islands: De Gruyter Open Poland. DOI: https://doi.org/10.2478/9783110410204
Siewiaryn, M. – Mikulski P. 2015: Osadnictwo z okresu neolitu i wczesnej epoki brązu. In: W. Kaczor – M. Żółkiewski (eds.), Dubielewo, gm. Brześć Kujawski, stanowisko 8. Archeologiczne badania ratownicze na trasie autostrady A1 w woj. kujawsko-pomorskim. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 23–201.
Smith, F. T. 1989: Earth, vessels, and harmony among the Gurensi. African Arts 22, 60–65. DOI: https://doi.org/10.2307/3336719
Sterner, J. 1989: Who is signalling whom? Ceramic style, ethnicity and taphonomy among the Sirak Bulahay. Antiquity 63, 451–459. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00076420
Tite, M. S. – Kilikoglou, V. – Vekinis, G. 2001: Strength, Toughness and Thermal Shock Resistance of Ancient Ceramics, and their Influence on Technological Choice. Archaeometry 43, 301–324. DOI: https://doi.org/10.1111/1475-4754.00019
Vondrovský, V. – Beneš, J. – Divišová, M. – Kovačiková, L. – Šída, P. 2016: From LBK to SBK: Pottery, Bones, Lithics and Houses at the Neolithic site of Hrdlovka, Czech Republic. Open Archaeology 2, 303–327. DOI: https://doi.org/10.1515/opar-2016-0022
Whitbread, I. 1986: The Characterization of Argillaceous Inclusions in Ceramic Thin Sections. Archaeometry 28, 9–88. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1475-4754.1986.tb00376.x
Whittle, A. – Healy, F. – Bayliss, A. 2011: Gathering Time. Dating the Early Neolithic Enclosures of Southern Britain and Ireland. Oxford: Oxbow Books. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvh1dwp2
Whittle, A. – Marciniak, A. – Pyzel, J. – Krueger, M. – Lisowski, M. – Ramsey, C. – Dunbar, E. – Barclay, A. – Bayliss, A. – Gaydarska, B. 2022: A history of the LBK in the central Polish lowlands. Praehistorische Zeitschrift 97, 377–408. DOI: https://doi.org/10.1515/pz-2022-2041
Wierzbicki, J. 2006: Materiały neolityczne z wielokulturowego stan 108 w Międzyrzeczu, woj. lubuskie. In: S. Groblica – A. Jaszewska (eds.), Współczesnymi drogami w przeszłość. IV Polsko-Niemieckie Spotkania Archeologiczne. Dychów 15–18 listopada 2005 roku, Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 3/2. Zielona Góra: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich. Oddział Lubuski, 103–136.
Zápotocká, M. 1970: Die Stichbandkeramik in Böhmen und in Mitteleuropa. Fundamenta 3. Köln – Wien: Böhlau.
Zápotocká, M. 1978: Ornamentace neolitické vypíchané keramiky. Archeologické rozhledy 30, 504–534.
Zastawny, A. 2022: New radiocarbon dates for the Malice culture in western Lesser Poland. In: M. Dębiec – J. Górski – J. Müller – M. Nowak – A. Pelisiak – T. Saile – P. Włodarczak (eds.), From Farmers to Heroes? Archaeological Studies in Honor of Sławomir Kadrow. Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 376. Bonn: Verlag Dr. Rudolf Habelt, 151–171.
Żurkiewicz, D. – Pawlak, E. – Pawlak, P. – Teska, S. – Waszczuk, K. in press: Pod wiatr. Gorzyce stanowisko 38 - osada kultury późnej ceramiki wstęgowej z pogranicza Kujaw i Wielkopolski. Fontes Archaeologici Posnanienses 59.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Danuta Żurkiewicz
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
