Creating the so-called graphite-coated pottery of the Late Bronze and Early Iron Ages: An experimental approach to manufacturing prehistoric pottery

Dagmara Łaciak

doi:10.35686/AR.2023.2

Autoři

Dagmara Łaciak Department of Archaeology, Philosophical Faculty, University of Hradec Králové, Rokitanského 62, CZ-500 03 Hradec Králové III, Czech Republic https://orcid.org/0000-0003-2472-8226

DOI:

https://doi.org/10.35686/AR.2023.2

Klíčová slova:

tuhovaná keramika, grafit, mladší doba bronzová, starší doba železná, Polsko, experiment

Abstrakt

V průběhu staletí se při výrobě keramiky používaly různé minerály. Pro některé společnosti hrál grafit jedinečnou roli. Určité oblasti postrádají místní zdroje tohoto minerálu, ale zároveň vykazují velký výskyt tuhované keramiky. Přesto se všeobecně předpokládá, že povrch těchto nádob byl potažen grafitem. Cílem článku je prozkoumat, zda povrchu vizuálně charakterizovaného jako „tuhovaný“ (což naznačuje použití grafitu) mohlo být dosaženo i bez aplikace tohoto minerálu a jak mohl vypadat technologický postup takové výroby. Indikovány byly makroskopické a archeometrické rozpoznávací znaky „tuhované“ keramiky a minerální tuhy. Byla provedena série experimentů, jejichž cílem bylo dosáhnout lesklého stříbrného povrchu bez aplikace minerálního grafitu. Proces výpalu byl proveden na dvou typech vypalovacích zařízení rekonstruovaných podle archeologických nálezů z území Polska datovaných do pozdní doby bronzové a starší doby železné. Reprodukovaná keramika vykazuje povrchy velmi podobné těm pravěkým. Významný výskyt tohoto typu keramiky naznačuje, že její výroba mohla probíhat i v oblastech bez výskytu minerálního grafitu.

Stažení

Data o stažení nejsou doposud dostupná.

Reference

Abłamowicz, D. – Karwowski, Ł. 2009: Produkcja naczyń grafitowanych przez ludność kultury łużyckiej. In: L. Domańska – P. Kittel – J. Forsyniak (eds.), Środowiskowe uwarunkowania lokalizacji osadnictwa. Środowisko – Człowiek – Cywilizacja 2. Seria wydawnicza Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 377–387.

van den Boom, H. 2001: Z badań nad ceramiką zdobioną z wczesnej epoki żelaza w Niemczech południowo-zachodnich. In: B. Gediga – A. Mierzwiński – W. Piotrowski (eds.), Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, Wrocław-Biskupin: Polska Akademia Nauk, Oddział we Wrocławiu, 337–352.

Borowski, M. 2017: Methods of surface treatment on ceramic vessels from the Nadziejewo cemetery in light of mineralogical analyses. In: M. Kaczmarek (ed.), Nadziejewo. The Late Bronze Age and Early Iron Age Cremation Cemetery in Central Wielkopolska. Hyperborea. Poznańskie studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza 2, Poznań: Instytut Archeologii UAM, 305–319.

Chocholoušek, V. – Nudera, Z. 1968: Ein Beitrag zur Technologie der junghallsattzeitlichen Keramik aus Nové Košariská. Slovenská Archeológia 16, 447–459.

Cnotliwy, E. 1960: Wyniki badań ratowniczych na osadzie kultury łużyckiej w Sabinie, pow. Kamień. Materiały Zachodniopomorskie 6, 41–60.

Dämmer, H.-W. 1977: Die bemalte Späthallstattkeramik der Heuneburg. Ursprung – Entwicklung – Chronologie. Archäologisches Korrespondenzblatt 7, 43–47.

Dämmer, H.-W. 1978: Die bemalte Keramik der Heuneburg. Die Funde aus den Grabungen von 1950–1973. Heuneburgstudien IV. Römisch-Germanische Forschungen 37. Mainz am Rein: Verlag Philipp von Zabern.

Domańska, J. 1997: Cmentarzysko kultury łużyckiej w Proszkowej, gm. Wołów. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 39, 191–198.

Eibner-Persy, A. 1980: Hallstattzeitliche Grabhügel von Sopron (Ödenburg). Die Funde der Grabungen 1890–92 in der Prähistorischen Abteilung des Naturhistorischen Museums in Wien und im Burgenländischen Landesmuseum in Eisenstadt. Wissenschaftliche Arbeiten aus dem Burgenland 62. Eisenstadt: Geschichtsverein Kärnten.

Gedl, M. 1962: Kultura łużycka na Górnym Śląsku. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.

Gedl, M. 1973: Cmentarzysko halsztackie w Kietrzu, pow. Głubczyce. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.

Glaser, R. 1937: Die bemalte Keramik der frühen Eisenzeit in Schlesien. Quellenschriften zur ostdeutschen Vor- und Frühgeschichte 3. Leipzig: Kurt Rabitzsch Verlag.

Hlava, M. 2008: Grafit v době laténské na Moravě. Památky Archeologické 99, 189–258.

Hołubowicz, W. 1948: Z badań nad ceramiką kultury „łużyckiej”, cz. II. Z otchłani wieków 17, 12–17.

Hołubowicz, W. 1950: Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi. Toruń: Nakładem Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

Józefowska, A. – Łaciak, D. 2012: Cmentarzysko ludności kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza na stanowisku Domasław 10-12, gm. Kobierzyce. In: S. Kadrow (ed.), Raport 2007–2008, tom I, Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 463–482.

Kaczmarek, M. 2003: Cmentarzyska ludności kultury łużyckiej w Bruszczewie (stan. 1 i 12), gm. Śmigiel, pow. kościański. Zarys historii i stanu badań. Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski II, 179–194.

Kreiter, A. – Czifra, S. – Bendó, Z. – Imre, J. E. – Pánczél, P. 2014: Shine like a metal: an experimental aproach to understand prehistoric graphite coated pottery technology. Journal of Archaeological Science 52, 129–142. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2014.07.020

Kozyra, Z. – Wyrwicki, R. 1970: Minerały ilaste. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne.

Kwiecińska, B. – Petersen, H. I. 2004: Graphite, semi-graphite, natural coke, and natural char classification – ICCP system. International Journal of Coal Geology 57, 99–116. DOI: https://doi.org/10.1016/j.coal.2003.09.003

Longacre, W. L. – Xia J. – Yang T. 2000: I want to buy a black pot. Journal of Archaeological Method and Theory 7, 273–293. DOI: https://doi.org/10.1023/A:1026566705803

Lis, J. – Sylwestrzak, K. 1986: Minerały Dolnego Śląska. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne.

Łaciak, D. 2005: Niektóre aspekty wytarzania ceramiki grobowej. Študijné Zvesti Archeologického Ústavu Slovenskej Akadémie Vied 38, 13–23.

Łaciak, D. 2007: Wstępne wyniki analiz fizykochemicznych halsztackiej ceramiki malowanej i „grafitowanej” z Dolnego Śląska. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 49, 147–153.

Łaciak, D. 2008: The conservation of ceramics (restoration, renovation, reconstruction). Issues and experience possibilities. In: A. Błażejewski (ed.), Ceramika warsztatowa w środkowoeuropejskim Barbaricum, Wrocław: Instytut Archeologii UWr, 293–301.

Łaciak, D. 2010: Nadodrzańska strefa ceramiki malowanej z wczesnej epoki żelaza w świetle oddziaływań kulturowych. In: B. Gediga – W. Piotrowski (eds.), Rola głównych centrów kulturowych w kształtowaniu oblicza kulturowego Europy Środkowej we wczesnych okresach epoki żelaza, Wrocław-Biskupin: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 229–316.

Łaciak, D. 2012: Nadodrzańska ceramika malowana w kontekście znalezisk osadowych. Silesia Antiqua 48, 35–63.

Łaciak, D. 2017: Nadodrzańska ceramika malowana. Społeczno-kulturowe konteksty wytwórczości we wczesnej epoce żelaza. Wrocław: Yellow Point Publications.

Łaciak, D. – Borowski, M. P. – Łydżba-Kopczyńska, B. – Baron, J. – Furmanek, M. 2019: Archaeometric characterisation and origin of black coatings on prehistoric pottery. Geochemistry 79, 453–466. DOI: https://doi.org/10.1016/j.chemer.2019.07.004

Łaciak, D. – Markiewicz, M. 2013: Painted ceramics of Hallstatt period cemetery in Domasław, site 10/11/12, distr. Wrocław. In: J. Kolenda – A. Mierzwiński – S. Moździoch – L. Żygadło (eds.), Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych, Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 527–540.

Łaciak, D. – Markiewicz, M. – Łydżba-Kopczyńska, B. – Gediga, B. – August, Cz. – Hojniak, M. – Rusek, G. – Mizaga, B. 2017: Rekonstruowanie procesu wytwórczego ceramiki – badania nad halsztacką ceramiką malowaną z cmentarzyska w Domasławiu, stan. 10/11/12, pow. wrocławski. In: S. Siemianowska – P. Rzeźnik – K. Chrzan (eds.), Ceramika i szkło w archeologii i konserwacji, Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 179–208.

Łaciak, D. – Łydżba-Kopczyńska, B. 2017: Technologia ceramiki malowanej. In: G. Gediga – D. Łaciak – B. Łydżba-Kopczyńska – A. Markiewicz (eds.), Świat kolorów garncarzy z rejonu Domasławia sprzed około 2800 lat, Wrocław: Fundacja Przyjaciół Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 53–71.

Łaciak, D. – Nowak, K. 2016: Analiza zabytków ceramicznych z cmentarzyska w Legnicy przy ul. Spokojnej. In: K. Nowak – T. Stolarczyk (eds.), Metalurdzy znad Kaczawy. Cmentarzysko ciałopalne z epoki brązu odkryte w Legnicy przy ul. Spokojnej. Legnica Muzeum Miedzi, 35–54.

Łaciak, D. – Orlicka-Jasnoch, J. 2013: Analiza stylistyczno-typologiczna i technologiczna ceramiki z badań na grodzisku kultury łużyckiej w Wicinie, st. 1, w latach 2008–2009 i 2011–2012. In: A. Jaszewska – S. Kałagate (eds.), Wicina. Badania archeologiczne w latach 2008–2012 oraz skarb przedmiotów pochodzących z Wiciny. Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza, Zeszyt 7, Zielona Góra: Fundacja Archeologiczna, 75–183.

Łaciak, D. – Stoksik, H. 2010: Problematyka ceramiki malowanej i „grafitowanej” z wczesnej epoki żelaza w świetle badań fizykochemicznych. Przegląd Archeologiczny 58, 105–143.

Łydżba-Kopczyńska, B. – Zych, E. – Łaciak, D. – August, C. – Rusek, G. 2008: Spectroscopic techniques in provenance determination of archaeological objects. Archaeologia Polona 46, 163–172.

Malinowski, T. 1963: Kwestia tzw. grafitowania naczyń kultury łużyckiej na przykładzie naczynia z cmentarzyska w Laskach, pow. Kępno. Fontes Archaeologici Posnanienses 14, 181–185.

Martino, S. 2017: Graphite-Treated Pottery in the Northeastern Mediterranean from the Chalcolithic to the Bronze Age, Near Eastern Archaeology 80, 3–13. DOI: https://doi.org/10.5615/neareastarch.80.1.0003

Mierzwiński, A. 1994: Wyniki prac wykopaliskowych na osadzie ludności kultury łużyckiej w Kunicach (stan. 1), woj. Legnica. Silesia Antiqua 36/37, 41–59.

Mierzwiński, A. 2003: Znaki utrwalone w glinie. Społeczno-obrzędowe aspekty działań wytwórczych końca epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Model nadodrzański. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.

Mogielnicka-Urban, M. 1975: Doświadczenie nad celowym barwieniem powierzchni naczyń podczas wypału. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 23, 461–467.

Narożna-Szamałek, U. – Szamałek, K. 2007: Cmentarzysko halsztackie w Gorszewicach w świetle nowych badań. Fontes Archaeologici Posnanienses 43, 113–227.

Noll, W. 1977: Hallstattzeitliche Keramik der Heuneburg an der oberen Donau. Archäologie und Naturwissenschaften 1, 1–19.

Ostoja-Zagórski, J. – Strzałko, J. 1982: Cmentarzysko halsztackie w Sobiejuchach, stan. 2, woj. bydgoskie. Wstępne wyniki badań archeologiczno-antropologicznych, Biuro badań i dokumentacji zabytków w Bydgoszczy. Komunikaty Archeologiczne 1973–1978, 127–163.

Rice, P. M. 2015: Pottery analysis. A sourcebook, Second Edition. Chicago–London: The University of Chicago Press.

Santacreu, D. A. 2014: Materiality, techniques and society in pottery production: the technological study of archaeological ceramics through paste analysis. Warszawa–Berlin: De Gruyter. DOI: https://doi.org/10.2478/9783110410204

Schwing, H. J. 1966: Russ oder Graphit. Berliner Jahrbuch für Vor- und Frühgeschichte 6, 179–184.

Stępnik, T. 2010: Cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej w Chróstniku stan. 1, gm. Lubin, woj. dolnośląskie. Archeologia Środkowego Nadodrza 7, 39–80.

Święcki, Z. 1963: Ocena techniki wykonania naczynia glinianego z cmentarzyska ludności kultury łużyckiej w Laskach, pow. Kępno. Fontes Archaeologici Posnanienses 14, 186–190.

Trebsche, P. 2011: Eisenzitliche Graphittonkeramik in Mittleren Donauraum. Vorträge des 29. Niederbayerischen Archäologentages, 449–481.