Deposits of Funnel Beaker culture vessels in wells: New materials – new perspectives

Danuta Żurkiewicz

doi:10.35686/AR.2022.17

Autoři

Danuta Żurkiewicz of Archaeology, Adam Mickiewicz University, Uniwersytetu Poznańskiego 7, PL-61-614 Poznań https://orcid.org/0000-0002-5219-0622

DOI:

https://doi.org/10.35686/AR.2022.17

Klíčová slova:

studny, bažinná depozita, kultura nálevkovitých pohárů, Kujavy, neolit, keramika

Abstrakt

Článek pojednává o mimořádných nálezech keramických nádob ve studnách z období kultury nálevkovitých pohárů (KNP). Zvyk ukládání nádob do studní se vyskytuje u všech skupin této kultury, ale zvláště významný je u východní skupiny KNP. Zejména početné nálezy ze středního Polska (Kujavy) dovolují srovnání s podobnými nálezy z doby kultury s lineární keramikou. Analýza lokálních souvislostí těchto nálezů umožňuje navrhnout hypotézu o příbuznosti obou komunit.

Stažení

Data o stažení nejsou doposud dostupná.

Reference

Adamczak, K. 2013: Communities of the Funnel Beaker Culture During the Era of Erecting Monumental Tombs in the Territory of Poland: Rituals, Vessels and Social Divisions. In: J. A. Bakker et al. eds., From Funeral Monuments to Household Pottery Current advances in Funnel Beaker Culture (TRB/TBK) research Proceedings of the Borger Meetings 2009, The Netherlands. British Archaeological Reports International Series 2474, Oxford: Archaeopress, 177–193.

Bakker, J. A. 1998: Opfer mit Trichterbecherkeramik in Gewässern und Brunnen. In: H. Koschik ed., Brunnen der Jungsteinzeit. Internationales Symposium in Erkelenz, 27. bis 29. Oktober 1997. Materialien zur Bodendenkmalpﬂege im Rheinland 11, Köln: Rheinland-Verlag GmbH, 149–164.

Bakker, J. A. – Van der Sanden, W. A. B 1995: Trechterbekeraardewerk uit natte context: de situatie in Drenthe. Nieuwe Drentse Volksalmanak 112, 132–148.

Becker, C. J. 1947: Mosefundne Lerkar fra yngre Stenalder: Studier over Tragtbægerkulturen i Danmark. Aarbøger for nordisk Oldkyndighed og Historie 1947, 5–318.

Bock, A. 2016: Tastrup LA 29 – ein trichterbecherzeitlicher Brunnenbefund. In: J. Müller ed., Frühe Monumentalität und soziale Differenzierung Band 10. Wasser, Landschaft und Gesellschaft Studien zum Ressourcenmanagement der Trichterbechergesellschaften, Bonn: Verlag Dr. Rudolf Habelt GmbH, 11–117.

Brozio, J. – Dörﬂer, W. – Feeser, I. – Kirleis, W. – Klooß, S. – Müller, J. 2014: A Middle Neolithic well from Northern Germany: a precise source to reconstruct water supply management, subsistence economy, and deposition practices. Journal of Archaeological Science 51, 135–153. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2013.03.029

Cofta-Broniewska, A. – Kośko, A. 1982: Historia pierwotna społeczeństw Kujaw. Warszawa – Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Fernandes, D. M. – Strapagiel, D. – Borówka, P. – Marciniak, B. – Żądzińska, E. – Sirak, K. – Siska, V. – Grygiel, R. – Carlsson, J. – Manica, A. – Lorkiewicz, W. – Pinhasi, R. 2018: A genomic Neolithic time transect of hunter-farmer admixture in central Poland. Scientific Reports 8: 14879. DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-018-33067-w

Fojtík, A. – Popelka, M. – Šmíd, M. 2019: Eneolitické studny z Holešova Všetul, okr. Kroměříž. Pravěk Nová řada 27, 15–41.

Furmanek, M. – Dreczko, E.– Mozgała-Swacha M. – Kopec, M. 2019: Pierwsi rolnicy i hodowcy na Śląsku. Przyczynki historyczne. In: M. Furmanek ed., Pierwsi rolnicy i hodowcy na Śląsku. Dialog interdyscyplinarny, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 53–165.

Goslar, T. – Szmyt, M. 2016: Chronologia absolutna. In: M. Szmyt ed., Osadnictwo społeczności neolitycznych na stanowisku 2 w Janowicach, woj. kujawsko-pomorskie, Poznań: Uniwersytet imienia Adama Mickiewicza, 371–384.

Gramsch, B. 1998: Mesolithische Wasserlöcher in Brandenburg. In: H. Koschik ed., Brunnen der Jungsteinzeit. Internationales Symposium in Erkelenz, 27. bis 29. Oktober 1997. Materialien zur Bodendenkmalpﬂege im Rheinland 11, Köln: Rheinland-Verlag GmbH, 17–24.

Grygiel, R. 2008: Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. II. Środkowy neolit. Grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej. Łódź: Wydawnictwo Fundacji Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego.

Grygiel, R. 2016: Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. Tom III. Środkowy i późny neolit: kultura pucharów lejkowatych. Łódź: Wydawnictwo Fundacji Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego.

Hecht, D. 2007: Das schnurkeramische Siedlungswesen im südlichen Mitteleuropa: eine Studie zu einer vernachlässigten Fundgattung im Übergang vom Neolithikum zur Bronzezeit. PhD Thesis. Heidelberg.

Henrickson, E. F. – McDonald, M. M. A. 1983: Ceramic Form and Function: An Ethnographic Search and an Archeological Application. American Anthropologist 85, 630–643. DOI: https://doi.org/10.1525/aa.1983.85.3.02a00070

Horváth, T. 2014: The middle copper age occupation. In: T. Horváth ed., The Prehistoric Settlement at Balatonőszöd-Temetőidűlő. Varia Archaeologica Hungarica 24, Budapest: Archaeolingua Foundation, 25–42.

Horváth, T. 2017: Balatőnszöd-Temetői, Hungary: A Late Copper Age Boleráz-Baden opened settlement with human burials and sacrifices. In: Tagungen des Landesmuseums für Vorgeschichte Halle. Band 16, Halle: Landesmuseum für Vorgeschichte, 389–413.

Horváth, T. – Juhász, I. – Köhler K. 2003: Zwei Brunnen der Balaton-Lasinja Kultur von Balatonőszöd. Antaeus 26, 265–301.

Jażdżewski, K. 1931: Zusammenfassender Überblick über die Trichterbecherkultur. Prähistorische Zeitschrift 22, 77–110.

Jażdżewski, K. 1936: Kultura pucharów lejkowatych w Polsce zachodniej i środkowej. Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.

Kaczor, W. – Żółkiewski, M. 2012: Wstęp. In: W. Kaczor et al. eds., Opracowanie wyników badań archeologicznych w Grabkowie, stan. 8 (AUT 129), gm. Kowal, woj. kujawsko-pomorskie, na trasie budowy autostrady A1, Warszawa: Manuscript stored in National Heritage Board of Poland, 7–10.

Karsten, P. 1994: Att kasta yxan i sjön: En studie över rituell förändring utifrån skånska neolit iska offerfynd. Stockholm: Almqvist & Wiksell International.

Koch, E. 1998: Neolithic Bog pots from Zealand, Møn, Lolland and Falster. Nordiske Fortidsminder serie B, Det Kongelige Nordiske Oldskriftselskab. København: det Kongelige Nordiske Oldskriftselskab.

Koch, E. 1999: Neolithic Offerings from the Wetlands of Eastern Denmark. In: B. Coles et al. eds., Bog Bodies, sacred Sites and Wetland Archaeology, Exeter: Warp Occasional Paper, 125–131.

Koschik, H. ed. 1998: Brunnen der Jungsteinzeit. Internationales Symposium in Erkelenz, 27. bis 29. Oktober 1997. Materialien zur Bodendenkmalpﬂege im Rheinland 11. Köln: Rheinland-Verlag GmbH.

Maciejewski, F. 1962: Materiały starożytne z powiatu żnińskiego. Materiały Starożytne 8, 217–354.

Marchelak, I. 2011: Badania ratownicze na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. włocławski, woj. kujawsko-pomorskie, w latach 2004–2006. In: S. Kadrow ed., Raport 2004–2006, Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 69–90.

Marchelak, I. 2017a: Informacje wstępne. In: I. Marchelak et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 7–8.

Marchelak, I. 2017b: Osadnictwo grupy brzesko-kujawskiej. In: I. Marchelak et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 35–84.

Mazurek, M. – Okoński, J. – Rybicka, M. 2013: Studium przypadku. Obiekt 3834 z Rozborza, stan. 28, woj. podkarpackie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 34, 119–128.

Midgley, M. 2005: The Monumental Cemeteries of Prehistoric Europe. Stroud: Tempus Publishing.

Müller, J. 2009: Dating the Neolithic: Methodological Premises and Absolute Chronology. Radiocarbon 51, 721–736. DOI: https://doi.org/10.1017/S0033822200056058

Muzolf, B. – Kittel, P. – Muzolf, P. 2012: Sprawozdanie z prac badawczych na wielokulturowym kompleksie osadniczym w miejscowości Smólsk, stanowisko 2/10, gm. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie. In: S. Kadrow ed., Raport 2007–2008 (1), Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 43–64.

Nalepka, D. 2017: Wyniki analizy paleobotanicznej obiektu 3456 na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie. In: I. Marchelak et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 595–606.

Nowak, I. 2017: Osadnictwo kultury amfor kulistych. In: I. Marchelak et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 103–116.

Nowak, M. 2017: Ubiquitous settlers, consequent farmers, and monument builders. In: P. Włodarczak ed., The Past Societies. The Polish Lands from the First Evidence of Human Presence to the Early Middle Ages. Vol. 2: 5500–2000 BC, Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 125–170.

Oestigaard, T. 2006: Water. In: T. Insoll ed., The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion, Oxford: Oxford University Press, 38–50.

Papiernik, P. 2017: Osadnictwo kultury pucharów lejkowatych. In: I. Marchelak et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 85–102.

Papiernik, P. – Nalepka, D. – Okupny, D. – Budek A. 2017: Studnia kultury pucharów lejkowatych w świetle wieloaspektowych analiz obiektu 3456 z Ludwinowa, stan. 3, pow. Włocławek, woj. kujawsko pomorskie. In: I. Marchelak et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 619–624.

Papiernik, P. – Brzejszczak, R. 2018: Osadnictwo kultury pucharów lejkowatych. In: P. Papiernik – D. K. Płaza eds., Od epoki kamienia do współczesności. Badania archeologiczne w Redczu Krukowym na Kujawach from the Stone Age to contemporary times. Archaeological research at Redecz Krukowy in Kuyavia, Łódź: Wydawnictwo Fundacji Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, 171–286.

Płaza, D. K. 2016: Osadnictwo młodszej epoki kamienia i wczesnej epoki brązu. In: W. Siciński et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 10 w Kuszynie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 21–136.

Przybył, A. 2017: From south to north. Baden culture people and their neighbours. In: P. Włodarczak ed., The Past Societies. The Polish Lands from the First Evidence of Human Presence to the Early Middle Ages. Vol. 2: 5500–2000 BC, Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 171–211.

Pyzel, J. – Pilarski, B. – Cyganiewicz, P. 2019: LBK non-portable features. In: J. Pyzel ed., Ludwinowo 7. Neolithic settlement in Kuyavia. Saved Archaeological Heritage vol 8, Pękowice – Gdańsk: Wydawnictwo Profil-Archeo and Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 19–42. DOI: https://doi.org/10.33547/ODA-SAH.08.Lud.02.1

Ravn, M. 2011: The Early Neolithic Volling site of Kildevang – its chronology and intra-spatial organization. Bericht der Römisch-Germanischen Kommission 89, 135–163.

Robson, H. R. – Saul, H. – Steele, V. J. – Meadows, J. – Nielsen, P. O. – Fischer, A. – Heron, C. P. – Craig, O. E 2021: Organic residue analysis of Early Neolithic ‘bog pots’ from Denmark demonstrates the processing of wild and domestic foodstuffs. Journal of Archaeological Science: Reports 36, 102829. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2021.102829

Roffet-Salque, M. – Evershed, R. P. 2015: Shifting pottery use and animal management at Kopydłowo (Poland) traced through lipid residue analyses of pottery vessels. In: A. Marciniak et al. eds., Kopydłowo, stanowisko 6. Osady neolityczne z pogranicza Kujaw i Wielkopolski, Poznań – Pękowice: Wydawnictwo Profil-Archeo, 133–142.

Rzepecki, S. 2014: Two water wells of the LBK culture from the north part of the site of Kruszyn 3/10, Włocławek commune. Analecta Archaeologica Ressoviensia 9, 96–122.

Rybníček, M. – Kočár, P. – Muigg, B. – Peška, J. – Sedláček, R. – Willy, T. – Kolář, T. 2020: World’s oldest dendrochronologically dated archaeological wood construction. Journal of Archaeological Science 115, 105082. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2020.105082

Seger, H. 1916: Ein Brunnenfund aus der Steinzeit. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift – Neue Folge 7, 90–92.

Siewiaryn-Mikulska, M. 2012: Kultura pucharów lejkowatych. In: W. Kaczor et al. eds., Opracowanie wyników badań archeologicznych w Grabkowie, stan. 8 (AUT 129), gm. Kowal, woj. kujawsko-pomorskie, na trasie budowy autostrady A1, Poznań: Manuscript stored in National Heritage Board of Poland in Warsaw, 72–250.

Šmíd, M. 2017: Nálevkovité poháry na Moravě. Brno: Ústav archeologické památkové péče.

Sobkowiak-Tabaka, I. – Kabaciński, J. 2012: Ratownicze badania wykopaliskowe Zespołu Archeologicznych Badań Ratowniczych przy Ośrodku Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w latach 2007–2008 na trasach budowy autostrad. In: S. Kadrow ed., Raport 2007–2008 (1), Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 11–41.

Stefaniak, K. – Piskorska, T. – Pokryszko, B. 2017: Szczątki kostne zwierząt z wielokulturowego stanowiska 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie. In: I. Marchelak et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 3 w Ludwinowie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 489–532.

Stefaniak, T. – Piskorska, T. – Socha, P. 2016: Szczątki kostne zwierząt ze stanowiska Kruszyn 10, pow. Włocławek. In: W. Siciński et al. eds., Ratownicze badania archeologiczne na stanowisku 10 w Kuszynie, pow. Włocławek, woj. kujawsko-pomorskie (trasa autostrady A-1), Łódź: Fundacja badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 339–352.

Szmyt, M. 2011: Depozyt obrzędowy ludności kultury pucharów lejkowatych. In: I. Sobkowiak-Tabaka ed., Osadnictwo pradziejowe wczesnośredniowieczne i nowożytne na stanowisku Kruszyn 13 gm. Włocławek województwo kujawsko-pomorskie, Poznań: Manuscript stored in National Heritage Board of Poland in Warsaw, 109–125.

Szmyt, M. 2016: Osadnictwo ludności kultury amfor kulistych. In: M. Szmyt ed., Osadnictwo społeczności neolitycznych na stanowisku 2 w Janowicach woj kujawsko-pomorskie, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 157–262.

Szmyt, M. 2017: Collective graves, flint axes, and cows. The people of Globular Amphora culture on the Vistula and Odra. In: P. Włodarczak ed., The Past Societies. The Polish Lands from the First Evidence of Human Presence to the Early Middle Ages. Vol. 2: 5500–2000 BC, Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 211–274.

Tegel, W. – Elburg, R. – Hakelberg, D. – Stäuble, H. – Büntgen, U. 2012: Early Neolithic Water Wells Reveal the World’s Oldest Wood Architecture. PloS ONE 7/12, e51374. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0051374

Tichý, R. 2020: Rozbor studní. In: S. Stuchlík – R. Tichý eds., Mohelnice. Neolitické sídliště s intruzemi, Brno: Archeologický ústav AV ČR, 103–104.

Tilley, C. 1996: An ethnography of the Neolithic. Early prehistoric societies in southern Scandinavia. Cambridge: Cambridge University Press.

Van der Waals, J. D. 1998: Zwei neolithische Brunnen in den Niederlanden: Kolhorn und Emmerhout. In: H. Koschik ed., Brunnen der Jungsteinzeit. Internationales Symposium in Erkelenz, 27. bis 29. Oktober 1997. Materialien zur Bodendenkmalpﬂege im Rheinland 11, Köln: Rheinland-Verlag GmbH, 165–176.

Vostrovská, I. – Tichý, R. – Přichystal, M. – Muigg, B. – Urbanová, K. – Kalábková, P. 2021: Domesticated Water: Four Early Neolithic Wells in Moravia (CZ). Open Archaeology 7, 1105–1137. DOI: https://doi.org/10.1515/opar-2020-0189

Weiner, J. 1998: Neolithische Brunnen – Bemerkungen zur Terminologie, Typologie und Technologie mit einem Modell zur bandkeramischen Wasserversorgung. In: H. Koschik ed., Brunnen der Jungsteinzeit. Internationales Symposium in Erkelenz, 27. bis 29. Oktober 1997. Materialien zur Bodendenkmalpﬂege im Rheinland 11, Köln: Rheinland-Verlag GmbH, 193–213.

Wentink, K. 2006: Neolithic Depositions in the Northern Netherlands. Leiden: Faculty of Archaeology at Leiden University.

Wierzbicki, J. 2013: Wielka kolonizacja. Społeczności kultury pucharów lejkowatych w dorzeczu środkowej Warty. Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich.

Wiśniewski, M. – Kotlewski, L. eds. 2013: Archeologia Autostrady. Badania archeologiczne w pasie budowy Autostrady A1 w granicach województwa kujawsko-pomorskiego. Katalog zabytków. Bydgoszcz: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Oddział w Bydgoszczy.

Wojciechowski, W. 1968: Ze studiów nad kulturą pucharów lejkowatych na Dolnym Śląsku. Zagadnienie periodyzacji. Archeologia Polski 13, 125–150.

Woźny, J. 1996: Symbolika wody w pradziejach Polski. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

Żurkiewicz, D. 2019: Depozyt naczyń kultury pucharów lejkowatych z Karczyna/Witowy stanowisko 21/22, pow. inowrocławski. In: M. Szmyt et al. eds., Vir Bimaris. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko, Poznań: Uniwersytet imienia Adama Mickiewicza, 155–174.